„Ni pies, ni … kuna? – tanuki w kulturze Japonii dawniej i dziś”

Chyba niemal w każdej dawnej religii obok demonów i różnego rodzaju stworów, występowały zwierzęta posiadające nadprzyrodzone moce. Pewnie niewielu z Was wie, ale nasz słowiański bóg Perun, odpowiednik greckiego Zeusa, potrafił przybrać postać niedźwiedzia, przez co te zwierzęta były uważane za niezwykłe. W końcu nie wiadomo, czy spotkany w lesie miś to zwykły futrzak, czy może sam bóg, choć nieco kudłaty. Z kolei koty, a zwłaszcza czarne kocury, były kojarzone z pupilkami czarownic i do dziś w zabobonach pozostało, że jeśli na swojej drodze spotkamy czarnego kota, to w jakiś magiczny sposób przyniesie nam pecha.

W Japonii również wierzono, że wybrane zwierzęta mogą posiadać nadprzyrodzone zdolności bądź być wysłannikami bogów, jak np. 善狐 (zenko), dobre, białe lisy, słudzy bóstwa ryżu i płodności - Inari.

Rzeźba zenko w świątyni Inari

źródło zdjęcia

Były też i mniej przyjazne lisy, czyli 狐 (kitsune), które mogły sporo narozrabiać, a nawet i zabić człowieka. Co ciekawe, potrafiły zmieniać się w dowolną osobę, dzięki czemu przenikały niepostrzeżenie do świata ludzi. Niemniej nie wszystkie opowieści o nich skupiają się jedynie na negatywnych cechach, bowiem jedna z najsłynniejszych opowieści 信太妻 (Shinodazuma) – historia „lisicy z Shinody” – opowiada tragiczne losy Kuzunohy, lisicy, która musiała opuścić swojego męża i syna, gdy ci odkryli, że nie jest człowiekiem.

Podobnie koty, które jak lisy, umiały przemienić się w człowieka, zyskały złą reputację, choć bywają też opowieści, w których odgrywają pozytywną rolę. Niemniej, do grona wspomnianych, nietypowych zwierzaków zaliczają się również tanuki. Pewnie sama nazwa większości z Was niewiele mówi. Tanuki to to sympatyczne zwierzątko ze zdjęcia poniżej, które w polskiej literaturze orientalistycznej jest nazywane kuno-psem, a po angielsku to raccoon-dog, czyli szopo-pies.

Tanuki

źródło zdjęcia

Być może niektórzy kojarzą jego mniej realistyczny wizerunek jaki można spotkać w całej Japonii w postaci rzeźb, figurek, maskotek i czego dusza zapragnie.

źródło obrazka

Nie wiadomo skąd wzięło się wyobrażenie, że tanuki są równie sprytne jak lisy, chętnie wyprowadzają ludzi w pole lub co gorsza, że potrafią być niebezpieczne. Spójrzcie jeszcze raz na zdjęcie powyżej i sami powiedzcie: Czy te oczy mogą kłamać?

Psoty tanuki zwykle nie są złośliwe i na ogół wyobrażano ich sobie jako pogodne i przychylne człowiekowi stworzenia, które potrafiły zmieniać się w dowolny przedmiot, jak i w ludzi. Czyli posiadały taką samą umiejętność jak opisane w mitologii koty i lisy.

W wielu miejscach w Japonii, przed domem czy w restauracjach, można spotkać figurki tanuki o charakterystycznym wyglądzie, gdzie zwierzak cechuje się: przyjaznym uśmiechem, jedną łapką uniesioną w geście zapraszania, a drugą trzymająca butelkę sake oraz potężnych, pękatym brzuchem jak i równie potężnymi ... genitaliami. 

źródło zdjęcia

Tak jak było już wspomniane, tanuki zwykle są przedstawiane jako nieszkodliwi psotnicy, ale zdarzają się również opowieści, w których te zwierzęta zachowują się groźnie, przyjmując cechy charakteru typowe dla lisów i kotów z japońskiej mitologii. W dość znanym zbiorze bajek japońskich zostały zamieszczone dwie opowieści o niebezpiecznych wyczynach tanuki. W pierwszej, tanuki złapany przez drwala pożera w odwecie jego żonę, a drwala topi. W drugiej, postąpił podle wobec lisa i źle się to dla niego skończyło. Jednak najbardziej znana opowieść o tanuki to „Bumbuku-chagama”, czyli opowieść o "szczęśliwym kociołku". Jej dwie wersje są zawarte w "Mitologii Japonii" autorstwa Jolanty Tubielewicz, a brzmią tak: 

"Duży, żelazny kocioł, wokół którego osnuta została legenda, można oglądać w świątyni Morinji w Tatebayashi.

Wejście do świątyni Morinji, Tatebayashi, prefektura Gunma.

źródło zdjęcia

Legenda świątynna ma dwie różne wersje. Pierwsza mówi o tym, jak pewien mnich z Morinji postawił kociołek z wodą na piecyku i czekał na swoją herbatę. Jakież było jego zdumienie, gdy nagle z kociołka wysunął się prążkowany ogon, po czym kociołek zeskoczył na podłogę i przybrał kształt tanuki. Małoduszny mnich przestraszył się i sprzedał kociołek śmieciarzowi. W nocy, kiedy śmieciarz pogrążony był we śnie, kociołek podszedł do posłania i budząc śmieciarza zaproponował mu stanowisko impresaria cyrkowego. Lubił bowiem nasz tanuki chodzić po linie. Śmieciarz zrozumiał, że posiadł rzadki skarb i w krótkim czasie został bogaczem dzięki cudownemu kociołkowi.

Rzeźba tanuki – kociołka w Morinji.

źródło zdjęcia

Kociołek z Morinji.

źródło zdjęcia

Druga wersja z Morinji datowana jest na rok 1570, kiedy opat Gesshuu zaprosił tysiąc gości na uroczystość świątynną. Miał początkowo kłopot ze znalezieniem dostatecznie dużego naczynia, , żeby przygotować gościom herbatę, ale chłopiec-posługacz imieniem Morizuru skądś przyniósł kociołek, w którym ciągle był wrzątek, chociaż wydano zeń już tysiąc filiżanek herbaty. Mnich Tennan, który przyszedł do Morinji w 1587 roku i usłyszał historię cudownego kociołka, zaczął podejrzliwie patrzeć na Morizuru, wobec czego chłopiec zbiegł. Okazało się wówczas, że był on zaangażowany do świątyni w 1426 roku, a więc przez sto sześćdziesiąt jeden lat działał jako młodociany posługacz. Morizuru był to tanuki w ludzkiej postaci i wystawili mu świątynkę na terenie Morinji.

Jeszcze inna popularna wersja ludowa przypisuje pojawienie się cudownego kociołka wdzięczności tanuki, którego ubogi staruszek wyratował z ciężkiej opresji. Tanuki zmienił się dla wybawcy w piękny brązowy kociołek i kazał się sprzedać za wygórowaną cenę. Kupcem był mnich, ale tanuki szybko uciekł ze świątyni, bo ogień przypiekł mu brzuszek (Tubielewicz, 1980:248-250)." 

W rożnych rejonach Japonii podana legenda jest rożnie przedstawiana. Gdzie nie gdzie zamiast tanuki, główną postacią jest lis. Z kolei na Shikoku i Sado, gdzie nie ma lisów, można spotkać się z "opętaniem przez tanuki" (tanuki-tsuki).

Tanuki w sztuce

Tanuki pojawiały się nie tylko w opowieściach, ale też w szeroko rozumianej sztuce. I tak obok rzeźb, można było spotkać się z wizerunkami tych zwierząt na: 

- Obrazach, a dokładnie drzeworytach ukiyo-e, czyli „przepływającego świata”, gdzie autor, Utagawa Kuniyoshi (epoka Edo; 1603-1868) głównie skupił się na przedstawieniu wierzenia, jakoby moszna tanuki potrafiła rozciągnąć się do wielkich rozmiarów.

źródło obrazów

- Tanuki pojawił się jako hasło encyklopedyczne już w XVII wieku. I tak np. pojawił się w wydanym w 1666 r. „Kinmōzui” ( 訓蒙図彙), co można przetłumaczyć jako „Zebrane ilustracje do pouczania nieoświeconych” autorstwa Nakamury Tekisai’a, ale magiczne zdolności tanuki zostały tam jedynie wspominane. Dokładniejszy ich opis znalazł się za to w „Wakan Sansai-zue” (和漢三才図会) - „Ilustrowana encyklopedia sino-japońska” utworzona pod redakcją Terajimy Ryōan’a, lekarza z Osaki.

„Wakan Sansai-zue”

źródło zdjęcia

- Netsuke, czyli miniaturowe rzeźby używane w Japonii od ok. XV w., służące do mocowania woreczka (sakiewki) do pasa kimona.

źródło zdjęcia                                                     źródło zdjęcia

-  Jako obi, czyli pas do kimona.

źródło zdjęcia                                                          źródło zdjęcia

źródło zdjęcia                                             źródło zdjęcia

Tanuki w popkulturze

Wcześniejsze przykłady użycia wizerunku tanuki dotyczyły jeszcze epoki feudalnej, ale wraz z nastaniem nowoczesności Japończycy wcale nie przestali tworzyć dzieł mniejszych i większych z podobizną tego zwierzaka. I tak obecnie można spotkać się z wizerunkiem tanuki w popkulturze jako:

-   Jedno w wcieleń Hello Kitty

źródło zdjęcia

-   Postać z gry. Tu akurat mamy Super Mario 3.

-  W mandze i anime, zarówno we własnej postaci, czyli np. w „Pom Poko” - anime o tanuki ze znanego studia Ghibili .

Oraz jako postać w pewien sposób nawiązująca do tanuki, np. Shukaku z „Naruto”,

Ponchi z „Shaman King”

czy Hachi z anime „Inuysha”.

-  W filmie z 2005 r. „Princess Raccoon”, gdzie chińska aktorka Zhang Ziyi wcieliła się w postać Tanuki-hime, księżniczki tanuki, która zakochała się w księciu.

- Jako alternatywna wersja lalek z okazji święta dziewczynek „Hina matsuri”, które przypada na 3 marca. Wtedy właśnie wystawia się taki lalkowy dwór cesarski.

źródło zdjęcia

-   Jako dość nietypowy zabuton, czyli japońska poduszka do siedzenia.

źródło zdjęcia

-  Oraz wiele innych przykładów wzorów na kubkach, koszulkach, zwykłych maskotek itd.

Zestaw do herbaty.

źródło zdjęcia

Zestaw do sake.

źródło zdjęcia

Portfel

źródło zdjęcia

A także tanuki pilnujący porządku na różnego rodzaju znakach ostrzegawczych i informacyjnych.

Mam nadzieję, że ten krótki artykuł nieco przybliżył Wam postać kuno-psa, czyli japońskiego tanuki. 

Bibliografia

Tubielewicz J., „Mitologia Japonii”, Warszawa 1980, s. 248-250.
http://en.wikipedia.org/wiki/Kuzunoha
http://hyakumonogatari.com/category/tanuki-stories/
http://www.jnto.go.jp/engpre2/location/spot/shritemp/morinji.html

(Tekst wystąpienia z II Dnia Kultury Japonii na Uniwersytecie Śląskim)

"Mushi - czyli co kieruje Japończykami"

Zapewne wiele osób oglądając japońskie teleturnieje, filmy czy seriale zastanawia się, co tak naprawdę kieruje Japończykami, którzy czasem zachowują się w sposób dla nas niezrozumiały lub wręcz absurdalny. Odpowiedź może okazać się bardzo prosta. Japończycy od dawna czuli, że poza świadomością kryje się w nich coś więcej. Twierdzą, że w ich ciałach czai się robak, czyli po japońsku „mushi” (虫). Jednak spokojnie, nie mówimy tu o tasiemcu czy innym pasożycie.

źródło obrazka

Nikt nie widział tego robaka, ale uważa się, że znajduje się on w określonym miejscu czekając na swój ruch. Oczywiście ciężko powiedzieć gdzie dokładnie jest to określone miejsce. Być może chodzi o brzuch, dlatego że w języku japońskim mamy wyrażenie oznaczające "złoszczenie się", które wskazuje właśnie na tę część ciała - „hara ga tatta” (腹が立った), dosłownie: „brzuch wstał”. Skoro „robak”, który czai się w brzuchu może swoim zachowaniem doprowadzić do tego, by osoba w której mieszka się zezłościła, to nie pozostaje nic innego jak tylko „zabić robaka” czyli „mushi o korosu” (虫を殺す). Niemniej, mimo że robak mógł zostać zabity, to na jego miejscu zaraz powstaje kolejny, który zadomowi się w dokładnie tej samej części ciała.

Pozostaje pytanie czy w takim wypadku w ciele Japończyka jest jeden, dwa, a może kilka robaków? Niezależnie od ich liczby uważa się, że to one są odpowiedzialne za ludzkie działania, w związku z czym niełatwo jest zrozumieć Japończyków bez analizy, o jakim robaku mowa.

Freud w swoich badaniach odróżnił świadomość od znacznie bardziej obszernej i wpływowej nieświadomości, przedstawiając w jaki sposób ta druga wpływa na tę pierwszą. Czym jest ta nieświadomość? W dużym skrócie, w warstwach rozległego obszaru, na dnie ludzkiej duszy czai się ślepa energia kierująca człowiekiem. To odkrycie w dziedzinie psychologii nastąpiło w XX w., jednak Japończycy już dużo wcześniej instynktownie czuli tę siłę. Nie potrafili jej sprecyzować, więc wyobrazili ją sobie właśnie jako „robaka”. Podobnie jak w przypadku freudowskiej „nieświadomości”, tak i ta siła tkwi w podświadomości i nie da się jej w żaden sposób kontrolować.

          

Niemniej trzeba uważać, by „robak” był na swoim miejscu i najlepiej spał. Jeśli przypadkiem okazałoby się, że z jakiegoś powodu „robak” nie może wrócić na swoje miejsce, to następuje „mushi no idokoro ga warui” (虫のいどころが悪い) czyli „zły adres/miejsce robaka”. W takiej sytuacji wzmaga się złość i nie można się uspokoić. Z kolei to jest wstępem do „hara no mushi ga osamaranai” (腹の虫が治まらない), co oznacza „nie móc się pohamować” .

W przeciwieństwie do „nieświadomości”, „robak” posiada intuicję. Tak jak wszystkie insekty posiada zmysły, dzięki którym może rozpoznawać innych ludzi. Wystarczy tylko, że posłucha lub spojrzy na osobę, z którą ma do czynienia i jeśli uzna, że coś jest nie tak, od razu następuje jego reakcja odmowna. W takich momentach mówi się, że „robak cię nie lubi”, czyli „mushi ga sukanai” (虫が好かない). Nie musi być podany konkretny powód tego nielubienia. Po prostu przy danej osobie czujemy się niekomfortowo. Jeśli mimo ostrzeżeń „robaka” zignorujemy jego przeczucia, to wtedy zdenerwowany pluje śliną zwaną „mushizu” (虫ず), którą na język polski tłumaczymy jako „zgaga”. Oczywiście ta „ślina” jest tym samym, co kwas żołądkowy, a jego przemieszczanie się w górę przełyku nazywane jest „mushizu ga hashiru” (虫ずが走る), czyli „mushizu biegnie”. Właśnie w ten sposób „robak” próbuje kontrolować swojego człowieka.

Ta wyostrzona intuicja „robaka”, która może się objawiać w taki sposób jak było to wcześniej wspomniane, jest nazywana „mushi no shirase” (虫の知らせ) - „robakowe wieści”. Innym przykładem tych „wieści” jest sen. Być może komuś z Was zdarzyło się śnić o dawno niewidzianym znajomym, po czym następnego dnia spotkał go na ulicy. Taki zbieg okoliczności to również „mushi no shirase”.

Inne przykłady aktywności „robaka” to np. „mushi ga okiru” (虫が起きる), czyli „robak się budzi”. To jedna z bardziej nieprzyjemnych sytuacji, w której nagle następuje w nas pewna zmiana, czujemy się niepewnie. Czasem dochodzi do tego płacz i utrata wiary w siebie. Takie osoby są nazywane po japońsku „nakimushi” (泣き虫) - „beksa; mazgaj” (dosłownie „płaczący robak”) lub „yowamushi” (弱虫) - „tchórz; słabeusz” (dosłownie „słaby robak”). Poza takimi dość negatywnymi określeniami są również te w miarę pozytywne. I tak mamy „hon no mushi” (本の虫) - „mól książkowy” oraz „gei no mushi” (芸の虫) - „robak sztuki” - w ten sposób określimy osobę zanurzoną w świecie sztuki.

Kolejne przykłady, jakie można wymienić, dotyczą relacji damsko-męskich. Gdy dziewczyna ma chłopaka, to taki związek jest określany jako „mushi ga tsuita” (虫がついた), czyli „robak się doczepił”. Oczywiście w żadnym wypadku nie należy tego kojarzyć z sytuacją, w której jedno z partnerów jest zwykłym pasożytem żerującym na swojej drugiej połówce. W tym wypadku chodzi o to, że i dziewczyna i chłopak mają w sobie „robaka miłości” – „koi no mushi” (恋の虫), którego można by przyrównać do naszych „motyli w brzuchu”.

Następna sytuacja to „mushi ga ii” (虫がいい), w której „robak” dobrze się czuje (czyli po japońsku - „ii”). Jaka to sytuacja? Kiedy zachowujemy się samolubnie, to znaczy, że robak jest w dobrym nastroju. Podsumowując przedstawione powyżej opisy zachowań „robaka”, można dojść do wniosku, że to dość wredna, kochająca siebie istota.

Całe przytoczone zachowanie „robaka” można porównać do duszy, która wyraża „ja chcę”, „ja myślę”, „ja czuję”. Duszy jak i „robaka” nie widać. W różnych kulturach w różnoraki sposób wyobrażano sobie duszę. W Chinach można by do tego przyrównać energie „yin” i „yang”. „Yang” to jasna energia, otrzymana z niebios, która po śmierci wraca do nieba, a „yin” to ciemna strona otrzymana z ziemi, która wraca właśnie do ziemi. W Japonii taką duszą jest właśnie „robak”, ale w ten sposób Japończycy określają „pierwotną duszę”, a nie tę, która jest równoznaczna z duchem. Czym ona jest? Czasem można odnieść wrażenie, że w duszy człowieka jest jeszcze jedna osobna dusza. Tą właśnie drugą duszą jest wspomniany wcześniej „robak” ujawniający się w podświadomości wspomnianej przez Freuda. Toteż z punktu widzenia współczesnej psychologii jest czymś bardziej psychicznym niż duchowym.

Gdy człowiek umiera, to według Japończyków ostatnim, co trzyma go jeszcze na tym świecie, jest „oddech robaka” – „mushi no iki” (虫の息), który z racji stanu, w jakim jest osoba umierająca, nie może być świadomy. Stąd również nawiązanie do podświadomości.

Skąd w ogóle pomysł, że druga, czy inaczej pierwotna dusza to „robak”? Tak jak prawdopodobnie większość ludzi na świecie, tak i Japończycy uważali insekty za coś, co bardziej przyprawia o obrzydzenie niż wprawia w zachwyt. Niemniej w pewien sposób wzbudzały w nich zainteresowanie.

Już w epoce Heian (794 – 1185 n.e.) znane były powieści, w których występowały między innymi modliszki i ślimaki np. „Mushi mezuru hime gimi”(虫めづる姫君). Z kolei w „Azechi no dainagon no omusume” (按察使の大納言の御むすめ) księżniczka zbierała robaki, po czym z zainteresowaniem obserwowała jak te zmieniają się w motyle.

Z jednej strony uważano insekty za coś obrzydliwego i strasznego, a z drugiej tkwiła w nich jakaś tajemnica, która mogła fascynować.

Pozostaje jeszcze kwestia skąd wyobrażenie, że to „robak” jest w ciele, a nie coś innego, jak np. jeżyk czy alpaka. Z pomocą przychodzi nam opowieść z księgi dawnych wydarzeń zwanej „Kojiki”, a dokładnie opowieść o pierwszych bogach Izanagim i Izanami, którzy stworzyli pozostałych bogów. 

W czasie narodzin kolejnych bóstw nagle stała się tragedia, przez którą Izanagi musiał udać się do świata umarłych, by zabrać stamtąd swoją zmarłą żonę:

„Wśród tego licznego potomstwa zdarzały się od czasu do czasu niezbyt udane twory, ale do prawdziwej tragedii doszło dopiero wtedy, gdy Izanami wydała na świat boga ognia Homusubi. Spalona od wewnątrz Izanami konała w okrutnych męczarniach, ale jeszcze w czasie agonii dokonywała dzieła prokreacji. Z jej wymiotów i ekskrementów powstały nowe bóstwa: Kanayamahiko – bóg metalu, Mizuhanome – bogini wody, Haniyama – bogini gliny.

Udręczony widokiem żoninej męki, Izanagi czołgał się wokół bezsilnej postaci wylewając rzęsiste łzy. Z tych łez rozpaczy powstała bogini lamentująca Nakisahame. Izanagi wykrzyknął z rozdzierającym żalem:

- O, że też musiałem oddać moją ukochaną w zamian za jedno dziecko! – i za śmierć małżonki wziął odwet na Homusubim. Pociął go mieczem na sztuki. Z pociętych kawałków ciała i z krwi, która spłynęła z miecza, powstały również nowe bóstwa. Nie wróciło to jednak życia Izanami. Odeszła do Krainy Ciemności – Yomi no kuni.  

Wierny Izanagi poszedł ją odzyskać, ale kiedy już ją odnalazł, powiedziała z goryczą:

- Mężu mój i panie, czemu przychodzisz tak późno? Ja już jadłam z kuchni Krainy Ciemności… Muszę teraz odpocząć. Proszę cię, nie patrz na mnie.

Izanagi nie posłuchał tej prośby. Wyłamał jeden ząb z grzebienia, zrobił z niego pochodnię i przy jej świetle spojrzał na małżonkę. Straszny widok przeraził go do najwyższego stopnia. Jego ukochana była odrażającym, rozkładającym się trupem! Robaki toczyły piękne niegdyś ciało, a 'w głowie jej przebywał Wielki Piorun, w brzuchu jej przebywał Czarny Piorun, w łonie jej przebywał Rozpruwający Piorun, w jej lewym ręku przebywał Wybuchający Piorun, w jej prawym ręku przebywał Piorun-Młot, w jej lewej nodze przebywał Huczący Piorun, w jej prawej nodze przebywał Skryty Piorun: razem było już w niej osiem Piorunów'.

Izanagi rzucił się do panicznej ucieczki, a Izanami nie mogąc znieść wstydu, którego doznała przez jego obecność, kazała go schwycić ośmiu piekielnym jędzom.” (Tubielewicz, 1986, s.31-32)

Z tej opowieści wyłania się jeden wniosek, gdy ktoś umiera, z jego ciała wychodzą czerwie, a skoro to one się poruszają w martwym ciele, to oznacza, że to właśnie one są odpowiedzialne za działanie człowieka. Oczywiście wszyscy wiemy, że to nie prawda, ale starożytni właśnie w taki sposób tłumaczyli sobie tę sytuację.

Gdyby spojrzeć do japońskiego słownika, to pod hasłem „mushi” znajdziemy wiele idiomów z nim związanych. Kilka z nich było już wcześniej wspominanych. Dodatkowo bazując na słowniku „Daigenkai” (大言海) autorstwa Ootsuki Fumihiko można się dowiedzieć, że „mushi” czyli „robak” prawdopodobnie pochodzi od słowa „mushi” (蒸) - „para”. W skrócie, parowanie powoduje poczucie ciepła („nekki” - 熱気). W związku z tym, skoro „mushi” to jednocześnie odczyt słowa „robak” i „para”, a żywy człowiek ma w sobie ciepło („netsu” - 熱), oznacza to, że najprawdopodobniej w ciele człowieka jednak mieszka „robak”, a nie coś innego. Pozostaje teraz jeszcze tylko jedno pytanie: co w takim razie czai się w nas?

Bibliografia:

Tubielewicz J. 1986, Mitologia Japonii.

Morimoto T. 1988, Nihongo omote to ura. [森本 哲郎, 1988, 日本語 表と裏]

http://pl.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud

(Tekst wystąpienia z I Dnia Kultury Japonii na Uniwersytecie Śląskim)

"Słowo na niedzielę" - marzec 2017

1. ITする (ai ti suru) - mogłoby się wydawać, że skrót IT to wyłącznie "information technology", ale nie. Tym razem IT to skrót od アイス（クリーム）食べる (aisu [kuriimu] taberu) czyli "jedzenie lodów". ITする to po prostu pójście na lody.

2. 愛の巣 (ai no su) - "miłosne gniazdko" ma dokładnie takie samo znaczenie jak w języku polskim, czyli tak możemy powiedzieć o wspólnym mieszkaniu, jakie urządza sobie zakochana para. Co ciekawe, to wyrażenie funkcjonuje w japońskim już od epoki Meiji.

3. 赤電車 (akadensha) - słówko już ciut stare bo zaistniało w epoce Shouwa, a odnosi się do ostatniego pociągu lub autobusu. Również klient lub gość siedzący do późna może być takim "czerwonym pociągiem". PS. Busem 91 na trasie Bytom - Sosnowiec jeździłam jakieś 3 lata i było to tak wygodne połączenie, że aż wzięłam się za siebie i zrobiłam prawo jazdy :)

4. 赤猫 (akaneko) - "czerwony kot" to niestety nie jakiś rudy kiciuś, a w ten sposób w epoce Edo określano podpalenie lub podpalacza.